Pathian thuthlunna bawm (The Ark of the Covenant) khawiah nge?

Mitam tak rilru-ah zawhna a awm a. Thuthlung Bawm chungchang hi tlem azawng i’n ziak teh ang.

Bible-ah:
Deuteronomy 10:2 ah khan Pathianin Mosia hnêna a thusawi kha kan hre awm e. "Hmâna lung phêk i tihkeh taktea thu chuang kha lung phêkahte chuan ka ziak ang a, bawmah chuan i dah dawn nia" a ti a, tih a inziah kha.


Bung 10:5-ah Mosia'n 'Tlang ata chu ka lêt thla a, lung phêk chu ka bawm siamah chuan ka dah a' Lalpan thu mi pêk angin chutah chuan a awm ta reng a' tiin.



Mosia hian Thuthlung Bawm hi biakbûk chhungah a dah tih Exodus bung 40:21-ah kan hmu.



Israel-ten Thuthlung Bawm hi Kanan ram pana an kalnaah an keng zêl a. Jordan lui an kân lai pawh khan he bawm zawntute chu lui laiah an ding a, mipui zawng zawngin lei charah lui chu an kan thlengin an awm a nih kha. (Josua 3:17).



Hemi hnu hian Jeriko khua an hneh-lâk tum khan thuthlung bawm hi an rawn phawrh leh a (Josua 6:13). Roreltute hunah pawh Juda hnam zingah Thuthlung Bawm a la awm zui zêl (Roreltute 20:27). Samuela'n Puithiam Elia bula Lalpa rawng a bawl lai khan Samuela chu Pathian bawm awmna biak inah a mu 1Samuela 3:3). Philistia hovin Pathian bawm an lâksak (1Samuela 4:11) Philistia hovin Dagon-a biakinah an dah 1Samuela 5:2). Mahse, chhiatna râpthlâkin a bawm zui nghal. Beth-semes-ah an thawn (1Samuela 6:1-16). Kiriath-jearim khuaah lâk a ni a, Abinaba inah dahin, a fapa Eleazara'n a enkawl (1Samuela 7:1).



Hemi hnu hian Davida chuan Jerusalem-ah a la chho leh ta (1Chronicles 15:25-28). Davida'n Thuthlung bawm dah nan Temple sak a tum a, mahse, Pathianin a phal lo va, a fapa Solomon-a'n a sa ta zâwk a. Chu Temple-ah chuan puithiamten a awmna turah an dah lut a, “Tun thleng hian chutah chuan a la awm reng a ni,” tih a ni. (2Chronicles 5:7-9)


Hebrai Bung 9-ah sawi lan leh a ni a. Mahse, chutah chuan tunlai huna inthâwina hlan leh thilpêk hlan chungchanga tehkhinna anga hman a ni ta zâwk a. Thupuan Bung 11 chang 19-ah chuan vana Pathian biakinah a awm thu sawi lan a ni leh a, a bâk chu Bible-ah kan hmu tawh lo. Thupuan bu-a inziak erawh hi chu leia Thuthlung bawm nen hian a inang kher lo vang.

Thuthlung bawm hi hemi 2Chronicles hnu lamah hian Bible-ah sawi zui a ni tawh lo va; Babulon sal tanna atanga an chhuah hnuah Thuthlung Bawm chungchang hi sawi rîk a ni tawh lo. Apokrifa-ah Babulon hovin an rawn run hma khan Jeremia'n Neboa tlangah thuthlung bawm a lâk chhoh va, pûk zau taka a thuhrûk thu a inziak (2Makabia 2:4-6).

Ethiopia ramah?
Paul Raffaele chuan kum 2007 December thla chhuak 'Smithsonian Magazine' ah Pathian Bawm/Thuthlung Bawm hi Ethiopia rama Kristian-te chuan an rama khaw tê tak tê - Aksum-a Biakin pakhatah a awm tih an sawi niin a ziak a. Aksum hi Ethiopia ram hmar lam tlang rama awm a ni a. Helai hmunah hian kum 3000 vel liamtaah khan Thuthlung Bawm hi a rawn lût niin an sawi a. A veng turin mi inserh hrang (monk) thianghlim (virgin) an inpe thin a, thuthlung bawm veng tura hriak thih (anointed) an nih tawh chuan Biakin chu chhuahsan phalsak an ni tawh ngai lo va, an dam chhungin chu biakinah chuan an awm tawh thin.

Hetiang hian Ethiopia-ho chuan 'Kebra Negast' thawnthuah chuan an sawi thin - Ethiopia rama rorletu lal hmasa ber zinga mi - Seba Lalnu, Lal Solomon-a finzia hre fiah tura Jerusalem-a va zin kha a zin satliah lo deuh a ni ang, Solomon-a fa a pai haw a, a haw hnuah fapa Menelik-a a nei a. Menelik-a hian kum 20 a nih hnuin a pa Solomon-a hi a va tlawh a, a haw lamah chuan Isarel mi hausa fapa thenkhatin an zui haw a. Menelik-a hriat lohvin hemi tum hian heng mi hausa fapate hian Thuthlung Bawm hi an lo ru chhuak a, Ethiopia-ah hian an kalpui a. Menelik-a'n a hriat chhuah chuan a hlau hlê a, mahse, Thuthlung Bawm a kawl avanga chhiatna engmah a lakah a thlen tak lohvah chuan Pathian remruat a nih a ring ta a, Aksum-ah hian a kawl ta zêl a ni-tiin.

Historian tam tak chuan Kebra Negast thawnthu hi AD 14-na vela kutziaka ziah a ni an ti a. Menelik-a thlahten an rorelna chu Pathian hriatpui ngei a ni tih lantir nana an ziah niin an sawi.

Ethiopia ramah hian khawvêl puma zuitu maktaduai 40 vel lai nei Kohhran - Ethiopian Orthodox Church a awm a. Anniho hian Kum 2000 chuang Kristian an nih tawh thu leh an sakhaw bul chu Thuthlung Hlui a nih thu an sawi a, an mipate pawhin Juda-te angin serh an tan thin an ti a. Thuthlung Bawm kan tih pawh hi anmahni tawng ngeiin, 'Tabota Seyen' tiin an sawi a ni.

Hetianga Ethiopia rama Thuthlung Bawm awm ni-a sawitute zingah hian Ethiopian Orthodox Church-a an hotu Abuna Paulos chu tunlaia a meizang hlaptu a ni a. Princeton University atanga Theology subject-a Doctor of Philosophy (PhD) degree nei a ni a. Ani chuan he Thuthlung Bawm hi amah ngei pawhin a la hmuh loh thu leh a vengtu (guardian of the ark) te chauh lo chuan an hmu thei lo va, chungho lah chu an dam chhungin biakbûk chhuahsan phalsak an ni tawh ngai si lo a ni a ti.

Paul Raffaele hian Ethiopia ramah kalin, Aksum khuate pawh a tlawh a, Thuthlung Bawm hmuh tumin a bei ngial a, mahse, a hlawhchham thu bâk ziah tur a hre ta bik chuang lo.

Sap film hmuhnawm tak, 'Indiana Jones: Raiders of the Lost Ark' ah khan Indiana Jones chuan Thuthlung Bawm hi a zawng hmu a nih kha! Mahse, kha chu film a nia, phuahchawp a ni thung..

Juda-te rin dan:
Judate mai a ni lo, Kristian tam tak zingah pawh thuthlung bawm hi he khawvêlah hian a la awm ngeia rinna a lian hle a. Mahse, a awmna ni-a rin chungchangah erawh ngaihdan inpersan tak tak a tam hle. Mi thenkhat chuan Israel ram pawn, Egypt rama Nebo tlang (Mt. Nebo) ah a awm an ti a, Ethiopia rama awm ni-a ringtu an awm bawk (A chunga sawi tawh ang khian).  A awmna ni-a sawite tanpui tur hian thu ziak rin tlâk a awm thei bawk si lo. Buaithlâk tak a ni.

Juda Rabbi-ho zingah erawh thuthlung bawm hi Temple Tlang, Israel ram laili lai taka lei hnuaiah a awm ni-a ngai an tam ber a; puithiamten he tlangah hian an thukru a, an thuhrûk hun hi Lal Josia hunlai vel kha a ni an ti a. Babulon hovin Jerusalem an run a, Temple pawh an tihchhiat vek a, Temple-a thil hlu zawng zawng pawh mel sang tam taka hlaah a hawn vek tum khan Thuthlung bawm chungchang hi sawi tel a ni ve lo. Temple tlang lei hnuaiah chuan thuhrûk lo ni ta se, a nih leh eng vangin nge Temple Pahnihna an sak khan an dah leh mai loh? Kha temple kha kum 500 lai a ding si a, khatih chhung khan Puithiam tute emaw kha chuan an thuhrûkna atang khan lâk chhuah awm tak!?

Jerusalem chu Babulon, Persia, Grece leh Rom-hovin englai pawha an run theih reng a nih avangin Bawm kha a himna bera dah mai kha a tha ber a ni maithei.

Hetianga Temple Tlang-a Thuthlung Bawm awm hi kum 1982 khan Rabbi Shlomo Goren leh Rabbi Yehuda Getz te chuan lak chhuah tumin an lai a. Feet 40 chauhvin an hlat tawh tihin Muslim hovin an hmun thianghlim, Dome of the Rock hnuaia lei chu laih a ni tih an hre ta a; an lai chhunzawm thei ta lo va, tun thlengin lak chhuah tumin an la bei leh ta lo.

Tlipna:
Eng pawh ni se, Hebrai bung 9 leh bung 10 chho kha chhiar leh ta ila, Isua Krista avanga thuthlung bawm kan mamawh tâk loh dan chiang takin a inziak a ni. 

Isua Krista, Puithiam Lal ber a lo lang ta a, kuta sak loh biakbûk kal tlangin (Puithiam lal ber chauhvin kum khatah vawi khat chauh thuthlung bawm awmna a kal thei), chu hmun thianghlimah chuan ama thisen kal tlangin kan tan chatuan atana tlanna a hmu ta a. Biakbûk hmun thianghlim bera Puithiam lal berin a kaltlangpui ran thisena thehin mihring a tithianghlim thei a nih chuan, Krista inhlanna thisen phei chuan Pathian nung rawng bawl tura mihringte a tihthianghlim theihzia sawi nan hman a ni ta thung. 

Thuthlung bawm chuan Thuthlang Tharah pawimawhna a nei tawh lo va. Thuthlung bawm awmna hmuna Puithiam lal berin inhlanna a neih thin aia chiangin Krista thihna chuan min chhandam ta zâwk a.  Krista chu kuta sak hmun thianghlimah lût lovin, Pathian hmaah kan aia ding turin vanah ngei a lût ta zâwk a. Puithiam lal ber, hmun thianglima kum tin a lût ang kha Isua Krista chuan a mamawh ve tawh lo va, a vawi khat tawrh kha a tâwk a. Chu hlana awm tawh Krista chuan a thisena a tlan tawh, a chhandamna hmu tura amah lo nghâktute hnênah a rawn inlan leh dawn a ni. 

Hemi lan chianna chu Matthaia 27:50-54-ah khan kan hmu a. Isua chu kraws-ah an kheng bet a, a thih rual chiah khan Pathian Biakin puanzar, Puithiam lal ber chiahin a paltlang theih hmun thianghlim daidangtu chu a chung lam atanga a hnuai lam thlengin a lo thlêr chhuak ta a.  Chu daidangtu puanzar a thler tâk hnuah chuan Puithiamte halral thil hlan tel lova hmun thianghlim thleng pha lo mi thianghlim thi tawhte chu an taksa ngeia rawn thovin; Puithiam Lal berte aia lal zâwk Isua Krista thihna avang chuan khaw thianghlimah chuan an lût ta a ni tih kan hmu.

Isua Krista tlanna avang chuan Puithiam Lal dang kan mamawh ta lo va, zawlnei dang puansak kan ngai tawh lo va; thuthlung bawm chuan kan tan awmzia a nei tawh lo. Chatuana kan Puithiam Krista chu kan nun hruaitu a lo ni ta zâwk a ni.

Chutiang a nih avang chuan Hebrai mite hnena lehkhathawn ziaktu hian Krista'n kawng min ruat sak, kawng thar leh nungah chuan amah (Isua Krista) Puithiam ropui tak kan neih avanga rinna nghet tak nei chunga Pathian hnaih turin min sawm a ni.

Comments

Popular posts from this blog

Thiago Alcantara

The Grassmayr Foundry

The US Open