Sûlhnu Leh Lunglen

Mizo hla phuah thiam zinga ‘tunlai mi’ tih theih tur Zirsangzêla Hnamtê hla phuah hian chhui chet leh belh chian a dâwl viau thin a. A hlarua hman te hi un tak tak ni lêm lo mah se, a rualpuite hman zen zen loh hmanga a hla phuah te a chei vul chiai thin avangin tunlai mi tam tak chuan a hla thenkhat hi chu han sak chhuah leh chhiar  chhuah maiin kan chiang hlei thei lo fo.

Mi tam takin kan belh chian lém loh, a bel chiang leh nalh titu thenkhat pawhin a thu mawina leh hausakna phawk chhuak khawpa a awmzia kan hriat mang loh fo zinga pakhat chu - Sûlhnû leh Lunglèn hla hi a ni ngei ang.

He hlaa hlarua mawi leh tha tak tak a hman te hi thangthar zâwkte hi chuan a mawina leh hlutna hmu thiam khawpin a awmzia kan hre tawh lo niin a lang a; thu tluang pangngaia inhrilh fiah fe a ngai niin a lang. A hla hi han chhiar phawt mai ila -

A leng zual thin tinkim ka dawnin,
Lentu chawi vêl tlang khan thuam luaiah;
Sirva lungrual zai thiam, lelthang ni chhun awihna,
Luite dam diai sakruang kan bualna.

Suihlunglen zual chang ni te hian maw,
Tuan ila, zolentu hring hnuaiah;
Perhkhuang awih loh zaikûng rimawi va ngai ila,
Biahthu chang mahna e, lunglen hi.

Aitenawn par thadang tleitîri,
Zotu lawhleng thle nghial kau vuan a;
Kiva leng fang rawl ngen nui hiauva kan chhaina,
Chul thum zozam a vul chi chiai e.

Kan lenna hming tha chuang zo lerah,
Lung tileng thal romei zam chiai e;
Fan chang niin, thuva leng mi fang mual chul awitu,
Sûlhnu chhui hi mi dawn ve che maw?

Ka hril seng ne’maw suihlunglen hi,
Hmana hlimtea lung kan rual lai;
Rihsang mual dana leng khan rawn ngai ve che maw?
Engtin tuar ve che maw suihlunglen hi?

A hla pumpui thlir hian ‘lunglen hla’ a ni tih chu a chiang reng mai a. A chang tawp bera a rawn tarlan atang hian he hla phuahtu thian emaw, a ngaihzawng emaw chu hun lo takin thihna kut vâwtin a man a ni tih a lang a. Chu a thian emaw a ngaihzawng emaw nena hlim taka hun an hman thin lai a ngaihzia chu he hlaah hian a aupui a ni ber a. A chang tawpah hian a ngaih ber mai chuan a chhang thei tawh dawn lo tih hre reng chungin a lunglen ve a ring a ni ngei ang, “Engtin tuar ve che maw suihlunglen hi?” tiin a zâwt a ni.

Mizo hla phuahtu leh ziaktu tam zâwk ang bawkin Zirsangzela lung hi ramhnuai leh ngaw dur khup mai te, tlang kara luite tui luang her her te chuan a lèn tih a hriat a. Chang khatnaah hian chutiang chu kan hmu nghâl.

Tlang leh ruam kara thing leh mau te, chutiang hmuna sava chi hrang hrang hrâm ri leh chhun ni sat vawl vawl laia lelte kiu veng vengte chu a ngaihtuahin a lung a leng a. Hah hnêpa hna an thawh zawh tawh hnua haw kawnga luite dam diai maia an han inbual lai vêl te pawhin a lung a len a ni.

A thian emaw, a ngaihzawng emaw, tleirâwl chhuak hlim hmel tha veng vawng chu a mitthlaah rawn langin, kawng sira ram pangpar lo par chiai mai a han thliak a, a han hnim lai te, a bula kala a han khawih dan dan  laite chu a mitthlaah a lang a. An lo thlen hmaa nikum hmasa lama lova an lo neih tawh chul deuh rap tawh hnim kara zamzo par te chuan an nun - hlui tawh hnu - chu hmaih leh thelh awm hauh lovin a ngaihtuahnaah nimin ang maia chiangin a rawn pho lang thar leh a. Vaki rual, buh vui hmasa apiang ei tuma rawn intuk khâwm ven paha helhkham leh enghelh nei miah lova an nuih awr awr laite nen!

‘Lawhleng’ hi ram pangpar chi khat a ni a, hla thu-a hmang hmasa ber ni-a lang chu Lalawithangpa kha a ni. Zirsangzela hian lunglenah Awithangpa hi a rualpui chei a nih loh pawhin, a hla thu pur châwk nan a hmang a nih ka ring - a chhan chu 'Lawhleng' tih hla thu hi Awithangpa khan Lalchani a phuahnaah a lo hmang tawh a. Awithangpa chuan, "Zokai lamah lawhleng thingsir han hmu i" a ti a, Zirsangzela pawh hian, "Zotu lawhleng" a rawn ti ve a. Awithangpa hla tho, a nupui Laltuahpuii a phuahnaah, "Chul thum zozam parin min thuai ta si lo," tih a awm a. Zirsangzela hian, "Chul thum zozam," tih hi a rawn hmang ve leh chiah a ni.

An nun hluia hun an hman tawhna hmun, an chul (lo hlui) tlangah chuan romei a zam chik chek a. Chul ramah chuan thuro a lo mal tlat kerh kerh a hmu a ni ngei ang, "Hmun hlui rawn fang lehtu hi min lo hre ve em?" tiih a zâwt hial mai!

A chang hmasa pahniha a sawi chhuah loh chu a chang tawpnaah hian sawi chhuakin, a lawm nu chu a boral tawh tih a rawn tarlang a. Mitthi khua atang chuan rawn thlir ve rengin a ring a ni maithei, a lunglen ang chuan a lawm nu hlui chu lungleng ve tur tein a ngaihtuah a ni ang, a au ruai ruai a ni ber a. A lunglenna chu sawi zo sengin a inring lo va, an nun, hlui tawh hnu, a thinlunga thar reng si chu a tuar thiam lo va. A thunawnah -

Suihlunglen zual chang nite hian maw,
Tuan ila, zolentu hring hnuaiah;
Perhkhuang awih loh zaikung rimawi va ngai ila,
Biahthu chang mahna e, lunglen hi
a ti vawng vawng mai.

Ni e, mihringte hian hun leh kum ral zelin a her liampui kan nun hlui hi kan ngai vek mai a. Kan lunglenna chu kan hun tawn rei leh hmanlai thu hla emaw, tute tan emaw a tunlai viau vang emaw lam a ni lo - nun hlui hrim hrim hian kan lung a len vek tih hi zêp rual a ni lo. Awithangpa leh Zirsangzela Hnamtê te anga hla chul thei lo phuah chhuah erawh kan thiam vek lo tih mai a ni.

Zirsangzela hian a hla rua pûr châwkna Awithangpa ang maiin lunglenah rual a pawl ve hlê tih a lang a. Amah, hmar hla phuah thiam hmingthang, a ropui leh chungchuan anga hmar lam mipuiten kan ngaihsan tehchiam si loh Awithangpa (Hmàrlûtvunga) hla hi han chhiar leh teh mah, a lung hi leng thei deuh a sin:

"Muvanlaiin chhawl a bang ang hian,
Aitenawn par Lalhniang tangah,
Lunglen a inbang reng e," zu ti a!