Coronavirus Malsawmna

Ni tin mi za tam tak an thi a, chu aia tam daih chu an dam lo bawk a. Tunhmaa la hriat ngaih loh Coronavirus thar chu kum 2019 December thlaah China ram sumdawnna khawpui lian pakhat Wuhan atangin a rawn taidarh a. Chu virus chi thar chuan khawvel pumah thla a zar a, natna leh thihna a thlen bakah, na ve lo leh thi ve lote nun pawh - khawvela chanchina la awm ngai lo  thlentirin - a chawk buai belebut nasa hle mek a ni.

Wuhan khawpui kawtthlêr chu a ruak hiai huai a. Indopui Pahnihna hnua pawn chhuah phal loh hun nasa ber chu ram tinah a thleng a. London khawpuiah chuan mipui punkhâwm luih luihna thin pub, bar leh theatre a ruak a. Inkhel ena mipui sing tam tak punkhâwmna hmun stadium pawh rauhsan a ni a. Khawvêl ram hrang hrangah thlawhna thlâwk tihtawp a ni a, a thlâwk laklawh laite pawh vansanga an awm laiin an tum ram thleng hman lova hruai kir an ni hial a.  Chu virus avanga na ve lo leh thi ve lote pawh chu in lamah kharkhip an ni a. Tumah inhnaih loh chu he virus kai lohna awmchhun a ni tawp mai!

Ni, chutiang chu a ni a, khawvêl kalphung a danglam a, engkim a chawl thuap vek hi a ni ringawt a. Intihhlimna hun hman a ni lo va, vansangah thlawhna a thlâwk lo va, leiah lirthei tlân a awm mang lo. Thilsiamna hmunpui khar a ni a, sumdawnna hmunpui a reh duk a; tuipuiah lawng lian hmuh tur a awm tawh lo bawk a. Khawvêl hi siam tirh a nih lai ang maiin mihring finna, thiamna leh theihna hmanga hmun hrang hrang daidarh chereua awm tawh chu a nih ang angin a awm tawp mek a ni. Chutianga he khawvêl leh a chhunga awmte kan chawlh thup lai, ni tin mi an thih zawih zawih lai chuan, kan chenna khawvêl hi tihdamin a awm mek thung niin a lang.

Tûnah hian New York khawpuiah chuan nikum tûn ang hun laia boruak bawlhhlawh tam lam (pollution level) chu zaa 50 dawnin a tlahniam an ti a. China ramah pawh nikum kum tawp lama an kawlphetha siam chhuahna hmunpui lian paruk lai an chawlhtir avangin an lungalhthei hman chu zaa 40 zetin a tlahniam a, tûnah hian an ram boruak chu a hma aia zaa 25 zetin a thianghlim tawh zawk a. Vansang atanga thlalem hmanga thla lâk atanga an thlirin, Italy hmarlam, Spain leh UK chung van boruaka nitrogen dioxide (NO2) chhûm zing chuk mai thin chu a kiam nasa hlê tih a ni bawk.

Khawvêl pumah mihring sînghnih aia tam an thih a, mi sang tam takin an hna an thawh theih loh lai hian, kum tam tak chhung mithiamten an lo sawi tawh - khawvêl leh a tuamtu boruak tichhia a, khawvêl tihrehawm mektu carbon emission (boruak chhia - lirthei khu, meihal khu, thilsiamna hmun atanga meikhu chhuak, etc) pawh nasa takin a lo tlem ve mek bawk a. Chhiatna leh manganna karah, kan khawvêl boruak chhe mek chu siam thara awmin, mi thiamte chuan hlimna thar an lo chhar ve mek a ni.

Khawvela carbon emission za zela 23 zet thawhtu inkalpawhna chi hrang hrang atana mihringin khawl a hmante an chawl thuap a. Mipuite chu in chhunga awm lo thei lovin Virus-in a kharkhip avangin thilsiamna hmun lian tak tak atangin tunhmaa carbon emission chhuak thin chu a chhuak lo mek a ni.

Hetianga hripui a len avanga khawvêl boruak lo insiam thar leh a, kan chenna lei tuamtu boruak (atmosphere) tihthianghlim a nih leh hi thil thar a ni lo a. Khawvêl chanchinah hripui a len apiangin hetiang hi a thleng ve thin niin scientist-te chuan an sawi.

Hripui avanga mihring an thih puk puk lai khan mihringin lo leh huan atana an neih ramte chu rauhsan an ni a. Hnim hring a lo duah thar leh a, chûngte chuan carbondioxide (CO2) nasa taka ei ralin, oxygen (O2) an siam chhuah belh ve thung a. Sangha mantu an kiam a, luia chêng nungcha an lo pung bawk a. Luitui tibaltu mihring an kiam avangin lui tui a lo thianghlim zêl bawk a. Khawvêl pum chu nasa taka tihthianghlim tharin a lo awm thin a ni an ti.

Kum sawm tam tak chhung chu scientist-ten kan chenna lei boruak tihthianghlim a tul thu te, carbon emission tihtlem dan tur ngaihtuah a, ram hrang hrangin hmalâk a ngaih thute an aupui tawh a. Tûnah, Covid-19 avangin chu an duhthusam chu a thleng mek. Mihring thihna, natna, riltamna leh hlauhna thleng zawng kher khera khawvêl boruak siam thar hi tumahin an duh lo ang. Mahse, he chhiatna thleng mek karah hian, khawvêl mihringte hian kan chenna leilung leh boruak duat tura min siamtuin min duhna hi hmuh hmaih loh ni se a duhawm ngawt mai.

Comments

Post a Comment

Popular posts from this blog

Thiago Alcantara

The Grassmayr Foundry

The US Open